Elektrik Piyasası

---

  Elektrik piyasası, üç ana katmandan oluşur:

• Üretim: Elektrik santralleri tarafından elektrik üretimi.
• İletim: Yüksek voltajlı iletim hatları ile elektrik taşınması.
• Dağıtım: Düşük voltajlı hatlar ile elektrik evlere ve işyerlerine dağıtılması.

Bu katmanlarda faaliyet gösteren farklı oyuncular bulunur:

• Üreticiler: Kömür, doğalgaz, nükleer, güneş ve rüzgar gibi farklı kaynaklardan elektrik üreten firmalar.
• İletim Şirketleri: Yüksek voltajlı iletim hatlarını işleten ve elektrik taşıma hizmeti veren firmalar.
• Dağıtım Şirketleri: Düşük voltajlı hatları işleten ve elektrik dağıtım hizmeti veren      firmalar.
• Ticaret Şirketleri: Elektrik alım ve satımı yapan firmalar.

Bu firmalar lisans haklarına göre EPİAŞ ve TEİAŞ'ın yönetiminde olan piyasalara katılım gösterirler, bu piyasalar Gün Öncesi Piyasası (GÖP), Gün İçi Piyasası (GİP), OTC ve İkili Anlaşmalar (OTC-İA), Dengeleme Güç Piyasası (DGP), Yan Hizmetler Piyasası (YHP) piyasalarıdır. 

Elektrik piyasalarının etkin bir şekilde işlemesi için farklı piyasa türleri ve mekanizmaları mevcuttur. Bunlardan ilki elektrik piyasalarının temelini oluşturan Gün Öncesi Piyasası’dır (GÖP).

GÖP, elektrik piyasasının referans fiyatının belirlendiği bir mekanizmadır ve piyasanın en önemli bileşenlerinden biridir. Bu piyasada, bir sonraki gün için elektrik üreticileri ve tüketicileri, saatlik bazda ne kadar elektrik satacaklarını veya alacaklarını önceden bildirirler. 

GÖP'ün elektrik piyasaları için birçok faydası vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Elektrik fiyatlarının istikrarını sağlar.
• Elektrik arz ve talebinin daha etkin bir şekilde yönetilmesine yardımcı olur.
• Elektrik piyasalarının şeffaflığını artırır.
• Elektrik altyapısının daha verimli bir şekilde kullanılmasına yardımcı olur.

Bildirilen teklifler ışığında, piyasa işletmecisi bir optimizasyon modeli kullanarak arz ve talebi dengeleyen PTF'yi belirler. PTF belirlendikten sonra, piyasa işletmecisi, piyasa katılımcılarına PTF'yi duyurur.

PTF'yi Etkileyen Faktörler:

• Elektrik arzı ve talebi: Arz arttıkça PTF düşer, talep arttıkça PTF yükselir.
• Hava durumu: Rüzgar ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi arttıkça PTF düşer.
• Yakıt fiyatları: Kömür, doğalgaz gibi fosil yakıt fiyatlarının yükselmesi PTF'yi de      yükseltir.
• Hidroelektrik rezervleri: Kuraklık gibi durumlarda hidroelektrik üretimi azalır ve bu da PTF'yi yükseltir.
• Bakım ve onarımlar: Santrallerde yapılan bakım ve onarımlar elektrik arzını düşürerek      PTF'yi yükseltebilir.

Gün İçi Piyasası (GİP), elektrik piyasalarında gerçek zamandan bir saat öncesine kadar piyasa katılımcılarının üretim - tüketimlerini dengelemek için kullanılan bir piyasa mekanizmasıdır. Bu mekanizma, elektrik üreticileri ve tüketicilerinin gün içinde elektrik alım ve satım işlemlerini gerçekleştirmesine ve teklif fiyat/miktar seviyelerini gerçek zamanlı olarak takip etmelerine olanak tanır.

GİP'in İşleyişi:

Katılımcılar GÖP'te belirlenen PTF’yi temel alarak ticaret yapmaktadırlar. GİP'te fiyatlar, gün içinde gerçekleşen arz ve talepteki değişimlere göre sürekli olarak güncellenmektedir.

GİP, elektrik piyasalarının önemli bir bileşenidir. Bu mekanizma sayesinde piyasa katılımcıları gün içinde oluşan dengesizliklerini kendileri giderebilirler.

Elektrik alım ve satım işlemleri doğrudan taraflar arasında da gerçekleştirilebilir. Bu tür işlemlere Tezgah Üstü (OTC) işlemler denir.

OTC İşlemlerin Özellikleri:

OTC işlemlerin bazı önemli özellikleri şunlardır:

• Taraflar arasında doğrudan anlaşmaya dayalı olarak gerçekleştirilirler.
• Standart ürünler yerine, özel şartlara göre belirlenen elektrik alım ve satım işlemleri içerirler.
• Fiyat ve miktar, taraflar arasında pazarlık yoluyla belirlenir.
• Daha fazla esneklik sağlarlar.

İkili Anlaşmalar:

Bu anlaşmalarda, alıcı ve satıcı, önceden belirlenmiş bir fiyat ve bir teslimat tarihi için belirli bir miktarda elektrik alım veya satımı konusunda anlaşırlar. İkili anlaşmalar, genellikle fiyat riskini hedge etmek veya belirli bir fiyattan elektrik satın alma veya satma garantisi elde etmek için kullanılır. İkili anlaşmaların geçerli olabilmesi için EPİAŞ’a anlaşma miktarının bildirilmesi gerekmektedir.

Elektrik piyasalarında, elektrik üretimi ve tüketimi her zaman dengede olması çok önemlidir. Bu durum, çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir. Örneğin, beklenmedik bir talep artışı veya bir elektrik santralinin arızalanması, elektrik arz ve talebinde dengesizliklere yol açabilir. Bu tür durumlarda, elektrik piyasasını dengelemek ve elektrik sisteminin güvenliğini sağlamak için TEİAŞ devreye girer.

DGP'nin İşleyişi:

TEİAŞ, gerçek zamanlı olarak elektrik arz ve talebini izleyerek, ihtiyaç duyulan durumlarda YAL - YAT talimatları verir. Rezerv kapasitesi olan elektrik üreticilerinden veya esnek tüketim kapasitesine sahip sanayi tesislerinden satın alınır. SMF, net talimat hacmine göre belirlenir. 

Elektrik piyasalarında, elektrik üretim, iletim ve dağıtımının yanı sıra, elektrik sisteminin güvenilir ve verimli bir şekilde çalışmasını sağlamak için çeşitli yan hizmetlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yan hizmetler, primer-sekonder frekans kontrolü, voltaj kontrolü, reaktif güç desteği, acil durum müdahalesi gibi hizmetleri içerir. YHPYS, bu tür yan hizmetler için kullanılan bir piyasa mekanizmasıdır.

YHP'nin İşleyişi :

Yan hizmetler kapsamındaki ‘primer frekans kontrolü’ (PFK), sistem frekansının düşmesine veya yükselmesine tepki olarak santralin aktif çıkış gücünün otomatik olarak artırılması veya düşürülmesi yoluyla sistem frekansının yeni bir denge noktasına getirilmesidir.

Bu kapsamda TEİAŞ, teslim gününden iki gün önce, gerekli rezerv miktarını belirleyerek rezerv tedarik süreci yürütmektedir. 

Rezerv tedarik sürecine, PFK hizmeti sağlayabilecek santraller miktar ve fiyat tekliflerini sunmakta ve tedarik süreci sonunda seçilmeleri halinde PFK hizmeti sağlamaktadır.

PFK hizmeti sağlayabilmek için santralin PFK testlerinin yapılması ve PFK sertifikasının alınması gerekmektedir. Minimum rezerv miktarı ünite kurulu gücünün %5’i olup, maksimum miktar ise test sonuçlarının uygun olması halinde %10’dur.

Sertifika alındıktan sonra TEİAŞ’ın rezerv tedarik süreçlerine katılım zorunlu değildir. Katılım sağlanması halinde ise teklif edilecek rezerv miktarı, sunulabilecek maksimum rezerv miktarından düşük olabilmektedir. 

Teklif verilip verilmemesi, gün içindeki hangi PFK blok saatlerine teklif verileceği, sunulacak rezerv miktarı ve teklif fiyatı santralin/şirketin kararına bağlıdır. Bu kapsamda, ilgili gün için santralin gerekli minimum çalışma düzeyi ve PTF beklentisi göz önünde bulundurularak kazanç elde edileceği ya da kaybın azalacağı öngörülen koşullarda teklif verilmektedir.

Hizmetin yerine getirilmemesi ya da 4 saatten fazla süren arıza durumlarında yükümlülük transferi yapılmaması halinde sonraki saatler için %25 oranında yerine getirmeme maliyeti yansıtılmaktadır.

Sekonder frekans hizmetini ise 50 MW ve üzeri kurulu güce sahip üretim üniteleri tarafından verilebilmektedir. SFK hizmeti sunabilmek için TEİAŞ tarafından yapılan performans testlerini geçerek belge alınması gerekir. Sertifika 5 yıl süreyle geçerlidir. 

TEİAŞ, yan hizmet rezerv miktarını teslimat gününden 2 gün önce saat 10:00'a kadar açıklar. İhale süresi saat 10.00'da başlayıp saat 15.00'e kadar devam eder. Her periyotta farklı kapasite (MW) ve fiyatlar (TL/MW) sunulabilmektedir. Teklifler en ucuz fiyata göre sıralanır. İhtiyaç duyulan kapasiteye göre en ucuz teklifler seçilir. Kabul edilen son teklifin fiyatı, tüm firmaların tekliflerine uygulanır. Rezerv sağlayacak santral birimleri bir gün önce saat 09.00'a kadar rezervi hangi üretim biriminden sağlayacağını TEİAŞ'a bildirilir.

Elektrik piyasasında, arz ve talep dengesine göre fiyatlar belirlenir. Üreticiler elektrik üretir ve iletim hatları üzerinden dağıtım şirketlerine satar. Dağıtım şirketleri ise elektrikleri evlere ve işyerlerine ulaştırır. Ticaret şirketleri ise piyasada oluşan fiyat dalgalanmalarından yararlanarak kar elde etmeye çalışır.

Elektrik piyasası, karmaşık bir dizi faktörden etkilenir. Bu faktörlerden bazıları şunlardır:

• Enerji Kaynaklarının Fiyatları: Kömür, doğalgaz ve petrol gibi enerji kaynaklarının fiyatları, elektrik fiyatlarını doğrudan etkiler.
• Hava Durumu: Hava durumu, yenilenebilir enerji kaynaklarından (güneş ve rüzgar)      üretilen elektrik miktarını etkileyebilir.
• Talep: Elektrik talebi, mevsimsel değişikliklere, sanayi üretimine ve diğer faktörlere      bağlı olarak dalgalanabilir.

Yasal Düzenlemeler: Devlet kurumları tarafından yapılan düzenlemeler, elektrik piyasasının işleyişini ve fiyatlarını etkileyebilir 

Elektrik piyasası sürekli olarak kendini güncelleyen ve 7/24 işleme tabi olan bir piyasadır. AFY enerji sektörde uzun yıllara dayanan tecrübesi ile elektrik piyasası danışmanlık hizmetleri sunar. Danışmanlık hizmetleri için aşağıdaki bağlantıya tıklayınız.